Աստղաֆիզիկոս Վ. Հ. Համբարձումյան

Աստղաֆիզիկոս Վ. Հ. Համբարձումյան

Համառոտ տեղեկանք

Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան — ականավոր հայ խորհրդային գիտնական, տեսական աստղաֆիզիկայի հիմնադիրներից մեկը: Համբարձումյանի աշխատությունները վերաբերում են աստղերի եւ միգամածությունների ֆիզիկայի, աստղային աստղագիտության, աստղային համակարգերի դինամիկայի, աստղերի եւ գալակտիկաների տիեզերածնության եւ մաթեմատիկական ֆիզիկայի բնագավառներին: Համբարձումյանը հեղինակն է սկզբունքորեն նոր տիեզերածնական հայեցակարգի: Վ. Համբարձումյանը Ստալինյան մրցանակի կրկնակի (1946, 1950) դափնեկիր է, Սոցիալիստական Աշխատանքի կրկնակի (1968, 1978) Հերոս, Հայաստանի Ազգային Հերոս (1996), Ռուսաստանի Դաշնության պետական մրցանակի դափնեկիր, արժանացել է բազմաթիվ ակադեմիական պարգեւների: Բյուրականի աստղադիտարանի հիմնադիրն է:

 

Քսաներորդ դարի աստղագիտության մեջ տեղի է ունենում ահռելի հեղափոխություն, միգուցե, իր կարեւորությամբ համեմատելի` կոպեռնիկոսյան հեղափոխության հետ: Դա պայմանավորված է Տիեզերքում որակապես նոր տեսակի գոյացությունների` գալակտիկաների գործուն միջուկների (որոնց մեջ տեղի են ունենում ահռելի պայթյուններ), քվազիաստղային ռադիոաղբյուրների (քվազարների) եւն հայտնաբերմամբ: Պարզվեց, որ այդ տիեզերական մարմիններում ընթացող երեւույթները ամբողջովին անսովոր են, եւ դրանք անհրաժեշտություն առաջացրին արմատապես վերանայել բազմաթիվ աստղաֆիզիկական, տիեզերածնական, տիեզերաբանական պատկերացումներ եւ տեսություններ` կասկածի տակ դնելով նաեւ ներկայումս հայտնի ֆիզիկայի հիմնարար օրենքների համընդհանուր բնույթը: Չի բացառվում, որ Տիեզերքի հետազոտությունը արդեն ոչ հեռու ապագայում կհանգեցնի ֆիզիկական իմացության ամբողջ համակարգի նոր հեղափոխության:

Մենք պետք է հաշվի նստենք նյութական աշխարհի ավելի ու ավելի նոր տիրությների ուսումնասիրմանը զուգընթաց` ֆիզիկական հիմնարար տեսությունների վերանայման հնարավորության (եւ անհրաժեշտության) հետ: Դա բնավ չի բացառում այն, որ երբեք հնարավոր չի լինի իսպառ օգտագործել արդեն գոյություն ունեցող «հին» տեսությունների հնարավորությունները. դրանց մեջ դեռ կան բազմաթիվ տարբեր «անակնկալներ»: Այդուհանդերձ, ֆիզիկայի եւ աստղագիտության հետագա զարգացումը, այդ տեսանկյունից, պետք է կապված լինի ավելի ու ավելի մեծ ընդհանրականությամբ հիմնարար տեսությունների ձեւակերպումով: Այլ կերպ ասած` աշխարհի միասնականության սկզբունքը հարկ է հասկանալ դիալեկտիկորեն: Դա նյութական աշխարհի անվերջ բազմազանության հետ կապված միասնականություն է : Անբավարար է պատկերացումն այն մասին, թե երեւույթների անվերջ բազմազանությունը, որ աստղաֆիզիկան ուսումնասիրում է ներկայումս կամ կկարողանա ուսումնասիրել ապագայում, հնարավոր պիտի լինի նկարագրել սահմանափակ քանակով ֆիզիկական հիմնարար օրենքների եւ տեսությունների միջոցով: Ավելի արդյունավետ պետք է համարել բնության բազմազանության գաղափարը նաեւ օրենքների մակարդակի վրա:

Վ. Հ. Համբարձումյան